“Birtakım Muğlak Ziya Oyunları”: Millî Mücadele’de Ziya Gökalp ve Durkheim Sosyolojisine Yönelik Eleştiriler ve Dergâh Dergisi

Abstract

Ulusal tarih yazımında, Millî Mücadele döneminin düşünce hayatı büyük ölçüde ihmal edilmiştir. Buna paralel olarak da Ziya Gökalp üzerine yapılan biyografi çalışmalarında, bu dönemin anlatımına ilişkin önemli bir eksiklik göze çarpar. Bu da, II. Meşrutiyet döneminin düşünce hayatında büyük bir önem arz eden Gökalp ve onun temsil ettiği Durkheim sosyolojisine yönelik eleştirilerdir. Millî Mücadele döneminde Gökalp ve Durkheim sosyolojisine tavır alan yazarlar, Dergâh (1921- 1923) dergisinde bir araya gelen bir grup Darülfünun hocası ve öğrencileridir. Dergâh yazarlarının eleştirel yaklaşımı, tarihsel bağlamı ve felsefî kaynakları itibarıyla Gökalp’e daha önce getirilen eleştirilerden farklı bir çerçevede değerlendirilmelidir. Bu eleştirel yaklaşımın kavramsal çerçevesi, I. Dünya Savaşı’nın hemen ardından Osmanlı-Türk düşünce hayatında büyük bir popülerlik kazanan Bergson felsefesine dayanır. Bunun- la beraber, eleştirilerin arka planında kültürel milliyetçiliğin sınırlarını belirleme mü- cadelesi ve siyasî ve kişisel çekişmeler önemli bir rol oynamıştır.

The intellectual life of the period of National Struggle has been disregarded in the national historiography of Turkey. In parallel, there is an important gap in the biographical studies narrating Ziya Gökalp’s intellectual life during the period. It is the critics against Gökalp and the sociology of Durkheim represented by him which was very popular during the Second Constitutional Period. The writers criticizing Ziya Gökalp and his understanding of Durkheim’s sociology during the National Struggle were a group of Dârülf ünun professors and their students publishing the journal of Dergâh (1921-1923). The critical approach of Dergâh writers should be analyzed in a different context than the previous critics against Gökalp in the Second Constitutional Period because of its historical context, objectives and especially intel- lectual sources. The conceptual frame of this critical approach is based on Bergson’s philosophy gaining great popularity in the Ottoman-Turkish intellectual life after the First World War. However, on the background of those critics, the struggle for de- termining the borders of cultural nationalism and the political and personal conflicts have an important role.