Hafızaya Karşı Hafıza: 1990 Sonrası Türkiye Sinemasında Ses Kasetleri

Abstract

Türkiye'de 1990'ların ortalarından itibaren, sinemada daha önce ele alınmayan konular ele alınmaya başlanmış; farklı kimlikler kendilerine ifade alanı bulmuş; görsel, işitsel, yazılı vb. gayri resmi kaynakların kullanılmasında artış gözlemlenmiştir. Gayri resmi kaynakları kullanarak Türkiye'deki gayri resmi yüzleşme sürecine katkı koyan filmlerin içinde Kürt sorununu ele alan filmler dikkat çekmiştir. Bu yazıya konu olan araştırma, bu yönetmenlerin Türkiye'de milliyetçilikle temasları, yaşadıkları/tanıklıkları ile film yapma nedenleri arasındaki ilişkiyi, bu toplumun üyesi olan kişiler olarak gayri resmi kaynakları kullanmalarının gayri resmi yüzleşme sürecine katkısını açığa çıkarmak üzere yapılmıştır. Nitel araştırma yöntemi kullanılarak, benzeşik örnekleme yoluyla seçilen, gayri resmi kaynak olarak iletişim amaçlı kullanılan ses kasetlerinin yer aldığı filmlerin yönetmenleri Özkan Küçük (Nohutlu Pilav, 2005), Zeynel Doğan-Orhan Eskiköy (Babamın Sesi, 2012), Mizgin Müjde Arslan'a (Ben Uçtum Sen Kaldın, 2012), yapılandırılmış sorular sorulmuş, yazışma yoluyla soruların yanıtları toplanmıştır. Yönetmenlerin verdiği yanıtlardan yola çıkarak Türkiye'de resmi yüzleşme süreci başlamamış, geçmişle hesaplaşılmamış olmasına karşın; sinemanın gayri resmi yüzleşme sürecine katkı sağladığı, filmleriyle yönetmenlerin hatırlayarak ve seyircilere hatırlatarak unutturmaya karşı bir tür direniş alanı yarattığı ve gayri resmi kaynak olarak ses kasetlerini kullanarak karşı hafıza oluşturdukları sonucuna varılmıştır. Araştırma, iktidar hafızaya egemen olmak, geçmişle hesaplaşmaktan kaçmak istese de iktidarın kontrolü dışında kullanılan gayri resmi kaynaklarla karşı hafızanın kurulabilmesine, gayri resmi yüzleşme sürecinin başlamasına sinemanın nasıl katkısının olduğuna dikkat çekmiştir

It has been observed that various previously untouched problems and topics have been handled and new identities have find a voice in cinema since the middle of 1990s in Turkey while the use of visual, aural, written records as unofficial references has been increased. In this period the films that addressed Kurdish question are particularly significant since they required the unofficial facing the past by using unofficial records. The main objective of this research is to explore the relationship between directors' experience as a member of the public about nationalism and the contribution of using unofficial records to unofficial facing the past. In this study qualitative research methodology was used and data were collected through structured interviews of three voluntary film directors (Özkan Küçük- Nohutlu Pilav, 2005; Orhan Eskiköy-Babamın Sesi, 2012; Mizgin Müjde Arslan, Ben Uçtum Sen Kaldın, 2012) who used "audiocassette" in their films. Findings show that cinema has a significant role in unofficial facing the past. Furthermore, the results indicate that directors constructed a counter memory by using audiocassettes in spite of the fact that there has not been any official facing the past and coming to terms with the past in Turkey. This research underlines the importance despite the political power's intent to control collective memory.