Bellek Kavramı Bağlamında “Kulüp” Dizisinin Hatırlattıkları ve Toplumsal Yansımaları

Abstract

Başlangıç ve bitişlerin tarihin seyrine yön vermesi gibi bireysel ya da toplumsal belleğin katmanlarında da izler bırakmaktadır. 20. Yüzyıl bellek çalışmalarının önemsendiği, disiplinlerarası araştırmalara konu edildiği ve bu araştırmaların sonuçlarına dayandırılarak insanın temel unsur olduğu tarih yazımının yeniden şekillendiği bir zaman dilimidir. Belleğin bir tür hatırlama mekanizması olarak ele alınışı, diğer bir ifadeyle oluşan arşiv sistemi, sözlü kültürden yazıla kültüre geçişin emarelerini taşıdığı gibi, soyut olanın somuta dönüşerek adeta görünür kılınması belleğin daha da canlı tutulmasını sağlar. Görüntünün ardındaki gerçeklik bireysel bellek çıkarımlarının öznelliğini ifade ederken, kolektif belleğin nesnel birikimlerini de sergiler. İnsanlık tarihi, gelecek zamanlara ve kuşaklara kapılarını aralar adeta. Sözlü kültürün izlerini taşıyan mitler, masallar ve destanları, yazılı kültüre geçişle birlikte mekânlar, buluntular, el yazmaları, sanat eserleri takip eder bellek ayrıntılarında. Teknolojinin olanakları, belleği dijital boyuta taşımış, görüntü dilini kullanan arşivler yaratılmıştır. Fotoğraf karelerinden sıyrılan insan ifadeleri beyaz perde de vücut bulmuştur. Sinema sanatının geniş kitleleri kısa sürede etkileyebilme gücü ve popülerliği bellek oluşumlarında sıkça tercih edilen bir araç olarak kullanılmasına neden olmuştur. Sinemanın anlatım dilindeki zamansızlık izleyiciyi bellek katmanlarında yolculuğa çıkartabilmektedir. Sinemanın gücünü kullanan televizyon ve günümüzün dijital yayın platformları da toplumdaki farklı bakış açılarını belleğe gönderme yaparak özgün yapımlar üretmektedirler. Dünyada ve Türkiye’de en çok izlenme payına sahip dijital yayın platformu Netflix’in orijinal yapımları arasında yer alan “Kulüp” dizi, 1950’li yılların Türkiye’si ve özelde İstanbul’un ağırlıklı olarak gayrimüslimlerin yaşadığı Beyoğlu semtine ışık tutarak, dönemin belirleyici özelliklerini, Sefarad Yahudileri’nin gözünden aktarmaktadır. Çalışmanın örneklemini oluşturan Kulüp dizisinin 10 bölümü, nitel araştırmada kullanılan amaçlı örnekleme yöntemlerinden biri olan tipik durum örneklemi yöntemine göre incelenecektir. Tipik durum örneklemi için belirlenen “zaman”, “mekân”, “azınlıklar” ve “inanç” faktörleri, ele alınan araştırma konusunda bellek oluşumunun toplumsal yansımalarını ortaya koymamızı sağlayacaktır.